Methodes binnen de geesteswetenschappen

Scriptietips Alle onderwerpen

Studietips algemeen

4. Afronding scriptie

Voordat je aan het onderzoek voor je scriptie (of afstudeeronderzoek) gaat beginnen, moet je eerst een duidelijke onderzoeksvraag (met deelvragen) hebben. Vervolgens moet je gaan nadenken over de methodologie van je onderzoek: op welke manier kun je jouw onderzoeksvragen nu het beste beantwoorden? Welke werkwijze helpt je verder bij het verkrijgen van een betrouwbaar resultaat?

Wat betreft methodologie hebben studenten binnen de geesteswetenschappen — geschiedenis, kunstgeschiedenis, literatuurwetenschappen, taal- en cultuurstudies — het minder makkelijk dan studenten binnen de sociale of natuurwetenschappen.

Voor onderzoeken binnen sociale wetenschappen bijvoorbeeld bestaan er namelijk duidelijk gedefinieerde methodes die je kunt gebruiken. Dit komt omdat het onderzoek binnen deze wetenschapsgebieden eigenlijk altijd kwantitatief is. Het volgen van een bepaalde methode is daarbij extra belangrijk, omdat je zo minder fouten maakt en ervoor zorgt dat je onderzoek gecontroleerd en gerepliceerd kan worden.

Bij de geesteswetenschappen gaat het daarentegen om kwalitatief onderzoek. Geesteswetenschappers werken niet met meetbare eenheden maar met teksten die de woorden, gedachtes en waarnemingen van anderen bevatten. Deze moet je interpreteren, duiden en op basis daarvan je argumenten formuleren en een stelling innemen binnen een wetenschappelijk debat. Het is niet altijd makkelijk om voor dit werk nauwkeurige “regels” op te stellen. Geen bron is namelijk hetzelfde, en daarom is ook ieder onderzoek anders. Toch zijn er ook binnen de letteren een aantal benaderingen of onderzoeksstrategieën beschikbaar waaruit je kunt kiezen.

Bron- of probleemgericht onderzoek?

Voordat je een methode gaat kiezen, moet je eerst weten wat voor een soort onderzoek je wilt gaan doen. Grofweg zijn onderzoeken op te delen in twee categorieën: brongericht onderzoek en probleemgericht onderzoek.

Je kunt kiezen voor brongericht onderzoek als je een interessante bron hebt gevonden (b.v. een oud document in een archief of een bijzondere tekst in een online-database) maar nog niet precies weet wat de wetenschappelijke waarde of nut ervan precies kan zijn. Je onderzoek richt zich dan op de bron an sich, en daarbij zoek je dan de wetenschappelijke discussie die de bron relevant maakt.

Bij probleemgericht onderzoek is het andersom. Als je al vooronderzoek hebt gedaan en op basis daarvan een relevante onderzoeksvraag bedacht, kun je beter voor een probleemgericht onderzoek kiezen. Je gaat dan een wetenschappelijk relevant probleem bestuderen en hierbij moet je dan de juiste bronnen en aanvullende literatuur zien te vinden.

Brongericht onderzoek

Kies je voor brongericht onderzoek, dan kies je automatisch voor bronnenkritiek als methode:

Bronnenkritiek helpt je om de bron in een context te plaatsen, de authenticiteit vast te stellen en erachter te komen hoe je de bron het beste kunt gebruiken. Er wordt onderscheid gemaakt tussen inwendig en uitwendige kritiek.

Bij de uitwendige kritiek gaat het erom om de herkomst en de echtheid van het document vast te stellen. Klopt de datering van het document? Is het een originele tekst of kopie van een ander document? Bij inwendige kritiek gaat het om de inhoud van de bron. Je probeert er achter te komen wat precies het doel van de tekst is. Wilde de schrijver iemand overtuigen? Zijn er redenen om aan te nemen dat de inhoud niet klopt? Strookt het met wat we weten over de feiten die worden benoemd?

N.B. Bronnenkritiek is net als bij probleemgericht onderzoek erg belangrijk.

Probleemgericht onderzoek

Probleemgericht onderzoek komt het meeste voor. Tegenwoordig wordt van studenten in de geesteswetenschappen dan ook meestal verwacht dat ze een probleemgericht onderzoek doen. Hier begin je dus met een vraag en daar zoek je de bronnen en de (aanvullende) literatuur bij. Ook hier zijn er verschillende methodes die je kunt gebruiken.

Er is een verschil tussen heuristische methodes en onderzoeksmethodes. Heuristische methodes helpen je bij het vinden van de juiste informatie (bronnen en literatuur); onderzoeksmethodes bieden een kader bij het doen van je onderzoek.

Heuristische methodes

Voor een probleemgericht onderzoek heb je meestal al een vooronderzoek gedaan. Op basis van dit vooronderzoek kun je de juiste bronnen vinden op de volgende manier:

De ‘sneeuwbal-methode’. Neem de teksten die je hebt gebruikt voor je vooronderzoek en ga naar de literatuurlijst. Onderstreep titels van bronnen en literatuur waarvan je denk dat ze nuttig kunnen zijn. Leen de boeken bij de UB of haal ze van het internet. In de literatuurlijst van deze teksten kun je ook weer de relevante titels onderstrepen. Zo ga je door totdat je voldoende materiaal hebt. Door te kijken naar de citation index kun je vaststellen wat de sleutelpublicaties zijn.

Keyword search. Bij veel artikelen worden keywords gegeven. Deze kun je dan invoeren in een online zoekmachine om gerelateerde titels te vinden.

Voor bronnen geldt dat je d.m.v. een bronnenkritische analyse kunt vaststellen in welke mate deze inderdaad bruikbaar zijn. Vergeet daarbij niet om aantekeningen te maken!

Bron of literatuur?

Vraag je bij je materiaal altijd af of je te maken hebt met een bron of met literatuur (ook wel secundaire literatuur genoemd). Het onderscheid is soms moeilijk te maken, maar over het algemeen geldt:

Onderzoeksmethodes

Als je eenmaal genoeg bronnen en literatuur bij elkaar hebt gevonden, zijn er een aantal methodes die je kunt gebruiken (naast bronnenkritiek, want dat is altijd belangrijk).

Kritische vergelijking. Dit is een veelgebruikte methode binnen de letteren en geesteswetenschappen. Bij deze methode vergelijk je twee tot drie verschillende casussen met elkaar. Stel jezelf van te voren wel de vraag: wat wil ik met mijn vergelijking aantonen? Je kunt een vergelijking namelijk drie dingen doen:
- Aantonen waarom een bepaalde casus uniek is (je focust dan op verschillen)
- Aantonen dat een bepaalde casus niet uniek is (je focust op overeenkomsten)
- Nuances aantonen tussen vergelijkbare gevallen (je focust op beide)

Beschrijvende case-study. Als je geen vergelijking kunt doen, dan is een case-study waarschijnlijk een goede methode.

Content analysis (o.a.). Je kunt er ook voor kiezen om een analytische methode uit de sociale wetenschappen toe te passen. Een goed voorbeeld is content analysis. Dit is een methode die je door middel van tekstcodering helpt om het gebruik van bepaalde begrippen of concepten in de bronnen te inventariseren en in een verband tot elkaar te plaatsen. Zo kan je kwalitatief materiaal in zekere zin toch nog kwantificeren.

Hybride methodologie. In de praktijk zal het er vaak op neerkomen dat jouw methodologie elementen van verschillende methodes bevat. En dat is helemaal niet erg. Het is wel goed om dat even expliciet aan te geven in de inleiding van je scriptie.

Voor onderzoeken binnen de laatste twee wetenschappelijke vakgebieden bestaan er namelijk duidelijk gedefinieerde methodes die je kunt gebruiken. Dit komt omdat het onderzoek binnen deze wetenschapsgebieden eigenlijk altijd kwantitatief is. Het volgen van een bepaalde methode is daarbij extra belangrijk, omdat je zo minder fouten maakt en ervoor zorgt dat je onderzoek gecontroleerd en gerepliceerd kan worden.

Alvast veel succes met het uitvoeren van jouw onderzoek! Kun je hier wel wat hulp bij gebruiken?